Długowieczność a genetyka

Jaki jest związek między długowiecznością a genetyką, czyli nauką, w centrum zainteresowania której znajduje się dziedziczność i zmienność organizmów, oparta na informacji zapisanej w genach, podstawowych jednostkach dziedziczności? Okazuje się, że dość ścisły.

Ponieważ obserwuje się często, że osoby z długowiecznymi rodzicami cieszą się dobrą kondycją i osiągają zaawansowany wiek, naukowcy od lat podejmują kwestie związane z długowiecznością. Szczegółową analizą i próbą zrozumienia skomplikowanych mechanizmów zachodzących w ustroju zajmuje się właśnie genetyka.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Dziś, dzięki podejmowanym działaniom — badaniom genetycznym — wiadomo, że o stanie zdrowia i długości życia w dużej mierze decydują geny. To fragmenty DNA, które ulegają ekspresji poprzez syntezę RNA lub białek, co warunkuje rozwój i funkcjonowanie organizmów.

Warto przy tym pamiętać, że na jakość funkcjonowania, stan zdrowia fizycznego i psychicznego wpływa również styl życia. Jego elementy to: sposób odżywiania i podejmowana aktywność fizyczna, ale także takie czynniki jak stres i zarządzanie nim, również odpoczynek, pasje i cele oraz kontakty społeczne.

Jakie geny wpływają na długowieczność? Długowieczność, czyli zdolność do osiągania długiego życia, jest tematem wielu badań. Podejmujący je specjaliści dochodzą do różnych wniosków.

Na przykład zdaniem duńskich naukowców z uniwersytetu w Kopenhadze istotnym regulatorem starzenia i długowieczności jest gen kodujący białko OSER1 (badacze znaleźli w sumie 10 genów, manipulowanie którymi zmieniało u zwierząt długość życia).

Inne geny wpływające na proces starzenia, związane z długowiecznością to:

• FOXO3. Badania osób żyjących ponad 100 lat wskazały na obecność rzadkiego wariantu genu FOXO3, który znacząco wpływa na regenerację mózgu i zapobiega podziałom komórek macierzystych. Jego niektóre wersje mogą pomagać zachować większą rezerwę komórek macierzystych, co sprzyja dłuższemu i zdrowszemu życiu,
• APOE 2, który jest związany z dłuższym życiem i mniejszym ryzykiem zachorowania na choroby serca,
• CETP. Prowadzone badania w populacji japońskiej wykazały, że niedobór CETP był związany z długowiecznością,
• SIRT1, gen kodujący białka sirtuiny, które pełnią funkcje ochronne w procesach naprawy DNA i regulacji metabolizmu, co sprzyja zdrowemu starzeniu się.

Rola genetyki w długowieczności

Dzięki genetyce wiadomo, że o długowieczności decyduje wiele rożnych czynników biologicznych. Rozważając genetyczne predyspozycje do długowieczności nie można na przykład zapomnieć o dziedziczonych efektywnych mechanizmach naprawy DNA, które:

• zmniejszają prawdopodobieństwo kumulacji mutacji prowadzących do nowotworów,
• wpływają na reakcje organizmu na stres i stan zapalny,
• pomagają w utrzymaniu zdrowia na starość.

Starzenie się jest także skutkiem kumulacji uszkodzeń DNA. Geny odpowiedzialne za owe mechanizmy odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu integralności genomu. To pozwala komórkom funkcjonować dłużej bez mutacji, które mogłyby prowadzić do nowotworów. Osoby o wyjątkowej długowieczności często mają bardziej efektywne systemy naprawy DNA.

Chociaż na długowieczność wpływają geny, równie istotną rolę odgrywają modyfikacje przez czynniki zewnętrzne, które zmieniają aktywność genów bez zmiany ich sekwencji. Dzięki genetyce wiadomo więc, że mogą wpływać na zdrowe starzenie się zwiększając odporność komórek oraz zmniejszając ryzyko chorób związanych z wiekiem, ale i poprawiając mechanizmy naprawy DNA.

Czy długowieczność jest dziedziczna?

Długowieczność jest złożoną wypadkową i efektem interakcji genetyki oraz stylu życia. W pewnym stopniu jest dziedziczna. Jednak choć geny mogą predysponować do długiego życia: znacząco je wydłużyć, a i poprawić jego jakość, duże znaczenie mają także wybory życiowe i higieniczny tryb życia.

Badania pokazują, że chociaż geny mogą predysponować do zdrowego starzenia, ogromne znaczenie ma również styl życia. Kluczowa jest:

• odpowiednia dieta (zbilansowana, urozmaicona, o optymalnej kaloryczności),
• regularna i umiarkowana aktywność fizyczna,
• odpowiednie zarządzanie stresem,
• regenerujący sen, odpoczynek,
• cele w życiu, które napędzają, dodają energii i motywują do działania,
• utrzymywanie satysfakcjonujących kontaktów z bliskimi,
• unikanie szkodliwych nawyków (np. przepracowywanie się, sięganie po używki, nieutrzymywanie work-life balance).

Czynniki te nie tylko wpływają na samopoczucie i zapobiegają rozwojowi różnych chorób, ale i mogą wpływać na ekspresję genów związanych z długowiecznością (i przyczynić się do wydłużenia życia).