Stany zapalne a zdrowie i starzenie się

Stany zapalne, inaczej zapalenie, reakcja zapalna czy odczyn zapalny, to proces będący naturalną odpowiedzią organizmu na uszkodzenie tkanek, infekcje lub inne szkodliwe czynniki.

Zapalenie rozwija się w unaczynionej tkance pod wpływem uszkodzenia, w celu obrony organizmu: usunięcia czynnika chorobotwórczego i umożliwienia tkance powrotu do stanu fizjologicznego.

Istotą stanu zapalnego jest zmiana w obrębie naczyń krwionośnych: rozszerzenie naczyń, zwiększenie ukrwienia tkanki i przepuszczalności naczyń. Dzięki temu do zmienionej chorobowo tkanki mogą wnikać białka osocza, pełniące funkcje obronne.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Rodzaje stanów zapalnych

Stany zapalne rozwijają się w różnych częściach ciała, ale i w różnych postaciach. Proces ten może być krótkotrwały (ostry stan zapalny) w przypadku infekcji, zranień czy oparzeń, ale i długotrwały (przewlekły stan zapalny), który jest związany z różnymi chorobami, takimi jak choroby serca, cukrzyca, choroby autoimmunologiczne, choroby zapalne jelit, a także z niektóre nowotwory. Chroniczny stan zapalny może trwać wiele miesięcy, a nawet lat.

Przewlekły stan zapalny o niskim nasileniu to tak zwany utajony stan zapalny, który choć może pozostać niezauważony, często prowadzi do uszkodzeń tkanek i narządów.

Wędrujący stan zapalny to termin używany do opisania stanu zapalnego, który może przemieszczać się w organizmie. Oznacza to, że pojawia się i znika w różnych częściach ciała, wywołując w ich obrębie różne objawy i dolegliwości (np. ból stawów, obrzęki, zmiany skórne). Tego rodzaju sytuacje są charakterystyczne dla chorób autoimmunologicznych, takich jak na przykład RZS (reumatoidalne zapalenie stawów) czy toczeń rumieniowaty.

Reakcja zapalna może być wywołana przez różne czynniki, tak fizyczne i chemiczne, jak i biologiczne (zakażenie drobnoustrojami chorobotwórczymi).

Wyróżnia się także czynniki wywołujące przewlekłe zapalenie, takie jak dieta bogata w tłuszcze nasycone, cukry i przetworzoną żywność, stres, siedzący tryb życia, palenie papierosów i nadmierne picie alkoholu.

Stany zapalne cechują różne symptomy, przy czym z reguły przewlekły stan zapalny objawy wywołuje zdecydowanie mniej intensywne i dokuczliwe niż ostry stan zapalny.

Typowe zwiastuny ostrej reakcji zapalnej to:

• zaczerwienienie,
• ból,
• podwyższona temperatura,
• obrzęk,
• zaburzenie funkcji tkanki.

Jakie są objawy chronicznych stanów zapalnych? Choć patologie są z reguły mniej dokuczliwe, długotrwała obecność zmian może prowadzić do uszkodzenia tkanek i narządów i poważnych problemów zdrowotnych.

Stany zapalne, zwłaszcza przewlekłe, mogą wywoływać:

• choroby serca, większe ryzyko miażdżycy, zawału serca i udaru mózgu (uszkadzają naczynia krwionośne),
• choroby metaboliczne (np. cukrzyca typu 2, insulinooporność, otyłość, zespół metaboliczny),
• choroby autoimmunologiczne (RZS, stwardnienie rozsiane),
• choroby neurodegeneracyjne, takie jak choroba Alzheimera, demencja, choroba Parkinsona (uszkadzają komórki nerwowe, prowadzą do problemów z pamięcią oraz innymi funkcjami poznawczymi) także choroby nowotworowe.

Chociaż zapalenie jest naturalnym mechanizmem obronnym organizmu, jego długotrwała obecność może mieć negatywne konsekwencje zdrowotne, ale i przyspieszać proces starzenia.

Jak zapalenie wpływa na starzenie się? Przewlekłe stany zapalne prowadzą do uszkodzeń tkanek i komórek organizmu, wyzwalają procesy degeneracyjne w różnych układach organizmu (np. układ sercowo-naczyniowy, układ nerwowy, układ kostny), osłabiają odporność, co sprawia, że organizm staje się bardziej podatny na infekcje i choroby.

Jaki jeszcze dostrzega się związek między stanami zapalnymi a procesem starzenia? Przewlekłe zapalenie może utrudniać i tak obniżającą się z wiekiem produkcję kolagenu. Ponieważ odpowiada on za elastyczność skóry i zdrowie stawów, stan zapalny skutkuje większą ilością zmarszczek i gorszą jakością skóry oraz bólami stawów i ich degeneracją.

Jak radzić sobie z przewlekłym zapaleniem? Pomóc mogą zarówno sposoby domowe, jak i farmakologiczne, gdy naturalne metody redukcji stanów zapalnych są niewystarczające.

Dieta przeciwzapalna a spowolnienie starzenia

Jak można łagodzić stany zapalne? Pomóc może dieta przeciwzapalna zasobna w antyoksydanty, kwasy tłuszczowe omega-3 (znajdujące się w rybach, orzechach, oliwie z oliwek), których dostarczają warzywa i owoce, orzechy, nasiona, pełnoziarniste produkty i przyprawy, takie jak kurkuma, imbir i czosnek. Ważne jest unikanie przetworzonej żywności, tłuszczów trans i cukrów jest kluczowe.

Aktywność fizyczna a redukcja stanów zapalnych

W łagodzeniu przewlekłych stanów zapalnych pomóc mogą regularne ćwiczenia fizyczne, takie jak spacery, jogging, pływanie czy joga.

Domowe sposoby na stan zapalny

W zapobieganiu stanom zapalnym, ale i w ich łagodzeniu, pomóc może zarządzanie stresem (chroniczny stres zwiększa odczyn zapalny). Polecane są różne techniki relaksacyjne (np. medytacja, głębokie oddychanie, mindfulness), również work-life balance. Istotne jest również odpoczywanie i odpowiednia ilość snu oraz ograniczenie spożycia alkoholu i rzucenie palenia.

W kontrolowaniu zapalenia pomóc może także suplementacja witaminy D, kurkumina (zawarta w kurkumie), kwasów tłuszczowych omega-3, probiotyki czy antyoksydanty.

Często zdarza się, że stan zapalny, zwłaszcza ostry, może wymagać włączenia leków. Te pomagają w łagodzeniu objawów zapalenia, zmniejszaniu bólu i obrzęków oraz kontrolowaniu procesu zapalnego.

W zależności od rodzaju stanu zapalnego, jego przyczyny i stopnia nasilenia, wykorzystuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), kortykosteroidy, leki immunosupresyjne, leki biologiczne i leki przeciwbólowe. Czasem konieczny jest antybiotyk na stan zapalny organizmu.